Ήταν ένα καλοκαιρινό Σαββατόβραδο, πριν 92 χρόνια. Στις 9.47΄ώρα Ελλάδας της 26ης Ιουνίου 1926 συγκλονίζεται ολόκληρη η Κρήτη από τα 7,6 ρίχτερ που έχουν επίκεντρο πολύ κοντά της, την περιοχή της Ρόδου όπου μάλιστα καταγράφονται και νεκροί. Είναι ο επονομαζόμενος «παγκόσμιος σεισμός» του 20ου αιώνα, καθώς έγινε αισθητός σε πολλές χώρες.
Δεκάδες χωριά της Κρήτης δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα. Κυρίως όμως η πόλη και χωριά του νομού Ηρακλείου. Υπολογίζεται ότι πάνω από 200 σπίτια κατέρρευσαν και πάνω από 500 έπαθαν σοβαρές ζημιές. Δεκάδες και οι τραυματίες. Ευτυχώς όμως στο νησί δεν καταγράφονται νεκροί.
Ανάμεσα στις συνέπειες της καταστροφής από τον φοβερό σεισμό ήταν και η καταστροφή ενός μέρους των εκθεμάτων του νέου, τότε, αρχαιολογικού μουσείου.
Η δόνηση έγινε κατά κύματα αισθητή, στα Χανιά, τα Σφακιά, το Ρέθυμνο, την Αργυρούπολη, τα Σελλιά Ρεθύμνου, τα’ Ανώγεια, τους Αγίους Δέκα, το Τυμπάκι, τα Μάλια, το Βραχάσι, τον Άγιο Νικόλαο, τη Σητεία, τη Ζάκρο, ενώ την επομένη μια ακόμη μετασεισμική δόνηση έφτασε με τον ίδιο «κυματιστό» τρόπο μέχρι την Ιεράπετρα. Έφτασε, δηλαδή, σε όλα τα σημεία του ορίζοντα, από δυτικά στα ανατολικά και από βορρά στο νότο.
Ο Βασίλης και η Κατερίνα Παπαζάχου στο βιβλίο τους «Οι σεισμοί της Ελλάδας» αναφέρουν ότι οι γειτονικές του Ηρακλείου παραλιακές γραμμές ανασηκώθηκαν τμηματικά περίπου 20-30 εκατοστά και προκλήθηκε διαπλάτυνση της ακτής για μερικές δεκάδες μέτρα.
Από το σεισμό συγκλονίστηκαν περιοχές μέχρι την Κάτω Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, την Κύπρο, τη Μικρά Ασία, τη Νότια Ιταλία, την Αλβανία και την Κηρυναϊκή. Χαρακτηριστικό του σφοδρού σεισμού ήταν το γεγονός ότι προηγήθηκαν έντονοι κραδασμοί, οι οποίοι στο σημείο του επίκεντρου, στον Αρχάγγελο της Ρόδου, ήταν τόσο έντονοι ώστε κάποιοι κάτοικοι κατάλαβαν ότι ερχόταν σεισμός και εγκατέλειψαν εγκαίρως τα σπίτια τους!
Για το σεισμό της 26ης Ιουνίου 1926 υπάρχει πλούσιο υλικό στις εφημερίδες της εποχής, τοπικές και αθηναϊκές. Για τις ζημιές και τα προβλήματα που άφησε πίσω του ο Εγκέλαδος υπάρχουν και δυο εκθέσεις του τότε νομάρχη Ηρακλείου, Εμμανουήλ Λυδάκη.
Οι εφημερίδες, εκτός από τα δραματικά γεγονότα, έχουν διασώσει και ευτράπελα που συνέβαιναν από τον φόβο των κατοίκων. Για παράδειγμα,. Δυο μέρες μετά το σεισμό, 500 περίπου άνθρωποι παρακολουθούσαν κινηματογραφική προβολή στην Τρεις Καμάρες και στην κυριολεξία εξαφανίστηκαν σε μια στιγμή, όταν άκουσαν θόρυβο που υποψιάστηκαν ότι ήταν κάποια δόνηση. Δεν ήταν όμως τίποτε περισσότερο από… δυο γάτες που έπαιζαν ή τσακώνονταν και προκάλεσαν φασαρία!
Από εκείνους που έζησαν το σεισμό ήταν ο ανασκαφέας της Κνωσού, Άρθουρ Έβανς, ο οποίος έστειλε σχετική ανταπόκριση στην εφημερίδα «The Times» του Λονδίνου, μαζί με φωτογραφίες από γκρεμισμένα κτίρια. Η εφημερίδα είχε μάλιστα δημοσιεύσει την εικόνα από τα ερείπια του χωριού Βούτες, που σχεδόν είχε ισοπεδωθεί, την οποία αναδημοσιεύουμε.
Η «Νέα Εφημερίς» του Ιωάννου Μουρέλλου έγραφε την επομένη, σε ένα ποιητικότατο κείμενο, με τον τίτλο «Από του Άδου εις την ζωήν, ενώ το μισοφέγγαρο εσφάδαζε- Η πένθιμος κίνησης της πόλεως- ζημίαι και καταστροφαί- τα μέχρι τούδε γνωσθέντα θύματα»:
«Η πόλις μας χθες επλησίασε στα μελανότερα δώματα του Άδου σεισθείσα απ’ άκρου εις άκρον μετά τοσαύτης ορμής και σφοδρότητος ώστε εάν η σεισμική δόνησις ήτις ήρξατο την 9.40 περίπου εσπερινήν διήρκει ολίγα εισέτι δευτερόλεπτα αι κατακόμβαι του Άδου στέλλουσαι τους μελανοχίτωνας φρουρούς των θα παρελάμβαναν τα θύματά των χωρίς ούτε καν το προς τον Ύψιστον στερνό της μεταλήψεως καθήκον να εκτελέσωσι.
Ο βόμβος των στεγών, οι γδούποι των πιπτόντων λίθων, ο υπόκωφος του εδάφους συριγμός, αι ικετευτικαί φωναί του λαού, οι ολοφυρμοί των εις τας αγκάλας των σφιγγόντων τα βρέφη μητέρων θρήνοι, κλαυθμοί και οδυρμοί, συνοδευόμενοι και υπό του κατακλύσαντος την πόλιν βαθέως σκότους- λόγω της διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος- διεπέρων τα ώτα θρηνωδώς των εν νεκρική αγωνία πολιτών, ο δε πόνος ζωγραφισμένος με τις πλειό ζοφερές πινελιές αοράτου ζωγράφου, αντικατόπτριζε πραγματικήν χορωδίαν διαβόλων, υπενθύμιζε Κόλασιν Δάντη.
Η Παναγία όμως και την φοράν ταύτην δεν παρείδε ούτε και παρήκουσε τας των πιστών της γοεράς ικεσίας , έρριψε την ανθόκρινον προστασίας σκέπην της, έσωσε την πόλιν, ενώ εις τον του Αγίου Τίτου ναόν εσφάδαζε το κρημνισθέν μισοφέγγαρο του Μεγαλομάρτυρος βουλή.
Ευθύς άμα τη παύσει των σεισμικών δονήσεων, ο λαός περίτρομος αδιακρίτως κοινωνικής τάξεως και φύλου, κρατών άλλος μεν πρόχειρον σκέπασμα, άλλος καθέκλες κλπ, κατηυθύνετο προς προφύλαξιν, εξ ενδεχομένης επαναλήψεως εις το ύπαιθρον όπου και ημιεκοιμήθη τρέμων ακόμη από την τρομεράν εντύπωσιν ην τω ενέπνευσεν ο πρωτοφανής δια την πόλιν μας σεισμός, επανακάμπτουσα δε μερίς τούτου κατά τας πρωινάς ώρας εις τους οίκους της και λαμβάνουσα ό,τι πρόχειρον χρήσιμον, επέστρεφε πάλιν εις το ύπαιθρον προς παραμονήν μη εμπιστευομένη εις την ειμαρμένην, αλλ’ εις τας προφητείας περί επανλήψεως του σεισμού!!
Κι ενώ πάσα η ζωή η ψαύσασα προς στιγμήν τας του Άδου θύρας και αντικρύσασα τα του Χάρωνος μελανίστια καράβια, ανέβλεπεν εντός ολίγου εαυτήν μεταφερομένην εις την Ανάστασιν, κι ενώ η κατήφεια εφανέρωνε στον κάθε προς αυτήν ατενίζοντα την λύπην και χαράν ομού αναμεμιγμένας, οι ταγοί της δημοσίας τάξεως και ασφαλείας περιτρέχοντες καθ’ όλας τας κατευθύνσεις την πόλιν μετά παραδειγματικής αυτοθυσίας και καρτερικότητας συνέλεγον οτέ μεν πληροφορίας, οτέ δε έδιδον χείρα βοηθείας εις τα ολίγα ευτυχώς θύματα άτινα εσώρευσε ο εξ εγκάτων γήινος βρηχυθμός»
Και στην έκδοση της 28ης Ιουνίου, έγραφε, συμπληρώνοντας το ρεπορτάζ, επίσης η «Νέα Εφημερίς» του Μουτρέλλου:
«Το Ηράκλειον εξύπνησεν χθες το πρωί αποξενωμένον όλων των κατοίκων. Ο τρόμος εκ της σεισμικής δονήσεως, διαδοθείς μεταξύ των κατοίκων αδιακρίτως κοινωνικής τάξεως και ηλικίας, έφερεν εις τα χείλη όλων το ερώτημα αν η επομένη θα μας εύρη εν τη ζωή. Εγκαταλείποντες όλοι τας οικίας των περιφρονούντες το παν, και σκεπτόμενοι μόνον δια την ζωήν έτρεχον να εξεύρουν ανοιχτόν χώρον και να προφυλαχθούν.
Η πλατεία των Τριών Καμαρών, ο Δημοτικός Κήπος, αι έξω των Χανίων πόρτας εκτάσεις, και παντού όπου υπήρχεν ανοικτόν πεδίον, έτρεχεν ο κόσμος δια να καταλάβη μίαν θέσιν και να συγκεντρωθή μετά της οικογενείας του, με τον φόβον ότι θα επηκολούθει και ετέρα σεισμική δόνησις ήτις θα συνεπλήρου το έργον της πρώτης. Αυτοκίνητα επηγαινοήρχοντο αδιακόπως καθ’ ‘όλην την νύκτα, μεταφέροντα άλλους μεν εις τα διάφορα μετόχια όπου εθεώρουν εαυτούς εν ασφαλεία, άλλους δε εις τα διάφορα χωρία όπου οι συγγενείς των, δια να πληροφορηθούν περί της τύχης των. Αι διαδόσεις καθ’ όλην την νύκτα ότι θα επηκολούθη και ετέρα δόνησις δεν έπαυσαν να κρατούν τον κόσμον εν διαρκή αγωνία.
Η ανατολή του ηλίου ευρήκεν όλους εξηπλωμένους επί της χλόης με ό,τι πρόχειρον σκέπασμα ηδυνήθησαν να λάβουν από τας οικίας των».
Η εφημερίδα έδινε, μάλιστα, περιγραφές των καταστροφών:
«Δια να έχωμεν μίαν σαφεστέραν περιγραφήν των εκ του σεισμού ζημιών, επεχειρήσαμεν μίαν αυτοπρόσωπον έρευναν ανά τας συνοικίας των πόλεώς μας. Εις όλας τας οδούς κατά το μάλλον και ήττον όγκοι λίθων και χωμάτων κατακείνται εν είδει οδοφραγμάτων, φράσσοντες πολλαχού και αυτήν την δίοδον. Η οδός Μαρτύρων από την οποίαν ηρχίσαμεν πρώτον τον γύρον μας είχεν αρκετάς ζημίας εις τα οικήματά της, παραλείποντες να αναφέρωμεν την ολοσχερή κατάρρευσιν του εμποροραφείου Αυγουστάκη περί ης εγράψαμεν εις το χθεσινόν μας φύλλον. Το ξενοδοχείον «Κνωσσός» υπέστη ουχί ολίγας ζημίας δια της καταρρεύσεως τμήματος της στέγης αυτού και των εξωστών. Επίσης και άλλα οικήματα έχουν υποστή αρκετάς ρωγμάς όχι όμως επικινδύνους.
Εις την πάροδον έναντι αγγλικού Τηλεγραφείου, όλαι σχεδόν αι οικίαι έχουν υποστή μεγάλας ρωγμάς, αι περισσότεραι δε εξ αυτών έχουν κλονισθή εις τοιούτον σημείον ώστε καθίσταται επικίνδυνος εν πολλοίς η εν αυτοίς παραμονή των ενοίκων, οι οποίοι και φοβούνται να εισέλθουν. Η πρόσοψις της οικίας Αλί Ρεϊς έχει καταρρεύση.
Εις το Σαπωνοποιείον Ζεκεργιά όπου διαμένουν πλέον των 25 προσφυγικών οικογενειών, πλείστα διαμερίσματα έχουν καταρρεύση οι δε ενοικούντες μετεκομίζοντο χθες καθ’ όλην την ημέραν εις τον συνοικισμόν Ατσαλένιου Μετόχι. Εις την οδόν Μεραμβέλου αι πλείσται των οικιών έχουν υποστή μεγάλας ζημίας».
Πηγές- Αρχεία:
–Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου
-Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας
-Βουλή των Ελλήνων – τμήμα εφημερίδων
-«The Times»
-“Οι σεισμοί εν Κρήτη”- εκδ. “Πατρίς”- Α. Ανδρικάκης
-«Οι σεισμοί της Ελλάδας», Βασίλης και η Κατερίνα Παπαζάχου
-Λευτέρης Πλατάκης- καταγραφή των σεισμών στην Κρήτη
